Forum www.inibradom.fora.pl Strona Główna   www.inibradom.fora.pl
Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo w Radomiu
 


Forum www.inibradom.fora.pl Strona Główna -> Materiały -> POLSKI WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CZESKIEJ RENESANSOWEJ OPRAWY
Napisz nowy temat  Odpowiedz do tematu Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat 
  Post POLSKI WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CZESKIEJ RENESANSOWEJ OPRAWY - Wysłany: Pon 20:33, 17 Gru 2007  
ula.




Dołączył: 17 Lis 2007
Posty: 17
Przeczytał: 0 tematów

Ostrzeżeń: 0/5



POLSKI WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CZESKIEJ RENESANSOWEJ OPRAWY KSIĄŻKOWEJ

1. CZESKIE OPRAWY WCZESNORENESANSOWE
Pierwsze oprawy renesansowe pojawiły się w Czechach (a konkretniej w Pradze) ok. 1520 r. Określenie jednak „styl renesansowy” jest pojęciem o szerokim zakresie, bowiem przejawem renesansu może być sam styl, nowe traktowanie bloku książki jak i sposób wykonania oprawy w szczegółach.
Po raz pierwszy wszystkie komponenty stylu czeskiego możemy obserwować na praskich oprawach na przełomie 2 i 3 dziesięciolecia XVI w. Za pośrednictwem analizy stylu i techniki introligatorskiego wykonania możemy stwierdzić, iż owe konkretne oprawy są dziełem kilku introligatorów, wywierających na siebie nawzajem wpływ, może nawet pracujących w tym samym warsztacie. Cechy ich stylu, zastosowanie introligatorskich narzędzi zdobniczych oraz techniczne i artystyczne ujęcie mają za podstawę te same źródła. Pracowania, której warsztat był na wysokim poziomie, wykonywała zamówienia dla szerokiego kręgu klientów nie tylko z samej Pragi.
Mimo pewnych pokrewieństw, jakie te wczesnorenesansowe oprawy wykazują w związku z zastosowaniem narzędzi introligatorskich, możemy ja podzielić na trzy grupy:
- Pierwsza, chronologicznie najstarsza (lata 20-te i 30-te XVI w.)- posiada na przednich okładzinach złoconą kompozycję zdobniczą renesansową i renesansowy ornament; tylne okładki natomiast w większości przypadków przyozdobione są tylko wyciskiem ślepym o motywach gotyckich, tworzących kompozycję gotycyzującą
Czeskie oprawy renesansowe posiadają już najważniejsze cechy stylu renesansowego w ornamentyce, kompozycji ozdób, w sposobie wykonania oprawy i sformowania bloku książki. Okładziny bywają obciągnięte skórą cielęcą lub koźlą, wyprawioną na kolor brunatny, brązowy lub czerwono-brunatny. Metalowe okucia w późnogotyckim stylu odznaczają się subtelnością proporcji. Okładziny wykonane są z lekkich deszczułek, grzbiety są nieco wypukłe, z zasady zdobne w ślepo tłoczoną ukośną kratkę. Zwięzy na grzbiecie płaskie, zakończenie grzbietu ozdobione kolorową kapitałką. Kompozycja na oprawach bywa symetryczna, a częstym jej składnikiem są litery i cyfry. Równie charakterystyczny przejaw stylu renesansowego to bogate złocenia występujące głównie na okładzinach przednich.
Ornamentyka wykonana na oprawach posługuje się tłokami i radełkami wyciętymi jako pozytywy do tłoczenia złotem. Ta nowa technika nie była przejawem zbytku, lecz wyrazem stylu epoki.
W kompozycji ozdób powtarza się w wariantach motyw zasadniczy z kolistą względnie prostokątną dominantą pośrodku zwierciadła, obramowanego niebiegnącą nieprzerwanie po obwodzie bordiurą, wykonaną przy pomocy radełek. Na rogach prostokątnego zwierciadła- segmenty wyciśnięte tłokiem albo filetą, a powierzchnia pomiędzy bordiurą a dominantą- urozmaicona drobnymi tłoczkami, czasem u góry lub u dołu pojawiają się podłużne prostokąty-okienka na datę lub tytuł.
Ornamentalne motywy na radełkach przeznaczonych do wykonywania złoceń oraz na tych do ślepych wycisków, to głównie motywy roślinne, wici czy winna latorośl, też arabeski, plecionki.
Również na tłoczkach do wycisku zlotem i do wycisku na ślepo znajdujemy bogaty wachlarz motywów (np. tzw. raut- stylizowany kwiat o pięciu zewnętrznych i o pięciu wewnętrznych płatkach).
Renesansowe plakiety mają postać medalionów, obramowane wieńcem lub napisem w otoku (legendą). Służą przede wszystkim do tłoczenia zlotem, a motywy na nich są bardzo różnorodne (między innymi postacie świętych)
- Druga grupa (lata 30-te XVI w.) – w kompozycji przeważają koncepcje dominantowe. Motywy na narzędziach introligatorskich są bardzo podobne, jak w przypadku grupy pierwszej. Właściwie pod względem i stylu i techniki oprawy z obu grup są ściśle powiązane.
- Trzecia grupa (również lata 30-te XVI w.)- tu też występuje kompozycja dominantowa, ale różni się od kompozycji z grupy pierwszej i drugiej zastosowanymi przy ich wykonaniu introligatorskimi narzędziami zdobniczymi. Radełka do tłoczenia na ślepo charakteryzują się tu ornamentalnymi pasami z groteskowych, arabeskowych i dzwonkowych motywów.

2. MOTYWY ORNAMENTALNE I KOMPOZYCJA ZDOBNICZA CZESKICH OPRAW WCZESNORENESANSOWYCH
Introligatorskie narzędzia zdobnicze były przedmiotem handlu, niekiedy nawet w skali międzynarodowej. Możne je było również zamówić u rytowników. W przeważnej swej części były wykonywane jako pozytywy, a przeznaczone do tłoczenia złotem oraz do wycisku na ślepo.
Najczęstszym źródłem ornamentyki na introligatorskich narzędziach zdobniczych była drzeworytowa ilustracja książkowa oraz inne ozdoby na drukach, a zwłaszcza ornamentalne ramy na kartach tytułowych; wreszcie służyły tu za wzory sztychy, prospekty złotników, wzorniki oraz albumy z ornamentalnymi rycinami. W przeciwieństwie do ornamentyki stosowanej w drukach, na rycinach i innych pierwowzorach, które służyły za wzór rytownikom i złotnikom- ornament na introligatorskich narzędziach jest w rzeczywistości w szczegółach bardzo uproszczony. Uproszczenie to rzuca się w oczy szczególnie przy motywach groteskowych i kandelabrowych.
Inne charakterystyczne motywy renesansu to motyw dzieci (putta) oraz anielska główka ze skrzydełkami, plecionka, bardzo często występuje dzwonek (motyw kulisty), poza tym żołądź, serduszko, listek lipowy, rotacyjna rozeta (często jako dominanta w środku zwierciadła), wawrzyn, pelta, pas z podwójnym rzędem przecinających się segmentów-łuków, zaczątki arabeski i maureski.
Szczególne miejsce wśród omawianych narzędzi zdobniczych zajmują przeznaczone do tłoczenia złotem prostokątne i medalionowe plakiety o charakterze figuralnym, którym za pierwowzór służyły drzeworytowe ilustracje książkowe.
Jeśli chodzi o kompozycję ozdób- rozmieszczenie i wykonanie tłoczeń na okładzinach opraw, to najczęściej na środku zwierciadła (bądź zwierciadła potencjalnego, które tworzyła bordiura tłoczona po brzegach okładziny) mają dominantę (plakietę prostokątną lub medalionową), a na rogach zwierciadła odznaczone segmenty w postaci ćwiartek kół. Dominanta potrafi być rozwinięta przez inne elementy: u góry lub u dołu węższego boku ramy umieszcza się okienka dla napisów, tytułów i dat.

3. WPŁYWY POLSKIE NA STYL CZESKICH RENESANSOWYCH ORAW KSIĄŻKOWYCH Z LAT 20-TYCH I 30-TYCH XVI W.
Na terenach Polski południowej znajdujemy całe partie opraw pochodzących z pierwszej ćwierci XVI w., z elementami kompozycyjnymi i motywami ornamentalnymi wywodzącymi się ze środowiska włoskiego i węgierskiego, a przypominające bezpośrednio oprawy czeskie. Prowadząc badania porównawcze nad oprawami kierujemy się wyglądem kompozycji dominantowej na okładzinach opraw.
Typ polskich opraw książkowych pochodzących z 20-tych i z początku 30-tych lat XVI w.jest prawie identyczny z typem kompozycyjnym czeskich wczesnorenesansowych opraw, a jego ornamentyka zawiera cały szereg motywów przypominających wprost oprawy książkowe czeskie. Medalionowe plakiety tych opraw wskazują na zależności polsko-czeskie całkiem wyraźnie.
Z motywów występujących na radełkach, które można by znaleźć i na oprawach czeskich, w Polsce pojawiają się najczęściej wić winnej latorośli, pelty, przecinające się nawzajem segmenty, romboidalne kratki z gwiazdkami (osty) Lu czwórlistkami, łodyżki roślinne z listkami, kwiatami i nawleczonymi pierścieniami, wić z listkami, pączkami, kwiatami, owocami, rotacyjnymi rozetkami.
Występują również zbieżności w motywach z plakiet medalionowych (np. orzeł polski czy Panna Maria w wirydarzu) oraz w motywach figuralnych plakiet dominantowych w kształcie prostokątów (np. wizerunek św. Hieronima).
Polskie wzory dadzą się udowodnić zarówno, jeśli idzie o stronę techniczną wykonania opraw czeskich, w doborze techniki introligatorskiej i introligatorskiego materiału, w potraktowaniu bloku ksiązki, jak wreszcie w stylu obklejania desek skórą na okładzinach i wewnątrz książki. Zewnętrzny kolorystyczny efekt opraw polskich i czeskich jest z resztą wyraźnie zgodny.
Podczas badań nad polsko- czeskimi zależnościami możemy stwierdzić, że zastosowane motywy do tego stopnia wykazują między sobą zgodność, że nie jest wykluczone, iż w tych wypadkach są to te same poszczególne części introligatorskich narzędzi zdobniczych i że narzędzia te powstały w tej samej pracowni rytowniczej (punktem wyjścia była tu bez wątpienia Polska).
Te filiacje, poparte analizą typologiczną, dadzą się wreszcie stwierdzić na podstawie świadectw zaczerpniętych z czeskich źródeł archiwalnych, w których możemy znaleźć informację o tym, iż w latach 20-tych i na początku 30-tych XVI w. rozwijali działalność w Pradze polscy introligatorzy.
Na polskie autorstwo praskich wczesnorenesansowych opraw książkowych wykazuje również zapis po wewnętrznej stronie przedniej okładki książki, zdobionej charakterystycznymi introligatorskimi narzędziami zdobniczymi, spotykanymi na czeskich oprawach wczesnorenesansowych.
Ścisłe kontakty polsko-czeskie na polu nauki i kultury na szerszą skalę należą przecież do tradycji (jak chociażby dawne polityczne i kulturalne związki obu krajów w epoce Przemyślidów, kontakty polityczne w czasach wojen husyckich czy okres panowania królów z dynastii Jagiellonów, którzy panowali nie tylko w Polsce, ale i w Czechach; należy też wspomnieć o pokrewieństwach między uniwersytetami polskim i czeskim).

4. KULTURALNE PODŁOŻE FILIACJI ŚRODKOWOEUROPEJSKICH
Na początku XVI w. w architekturze czeskiej doszedł do głosu renesans, następnie przeniknął on do innych dziedzin sztuk pięknych (między innymi do zdobnictwa książkowego), choć styl opraw czeskich był wciąż jeszcze gotycki. Humanizm i atmosfera kulturalna Pragi przygotowały grunt dla recepcji renesansu już w XV w. Zwiastuny humanizmu i renesansowej sztuki przedostają się wówczas do Czech z Włoch dość sporadycznie, głównie za pośrednictwem czeskich intelektualistów katolickich, którzy kształcili się we Włoszech, a następnie rozwijali działalność na terenie utrakwistycznych Czech. W drugiej połowie XV w. pojawiają się w Czechach wykształceni mieszczanie. Od końca XV w. i na początku XVI w. ludzie nauki łączą się w koła i stowarzyszenia naukowe.
Dla powstania i rozwoju renesansowej oprawy książkowej w Czechach ma wyraźną zasługę przede wszystkim czeskie bibliofilstwo współczesne, przejawiające się w budownictwie bibliotek, w szlachetnym współzawodnictwie, odzwierciedlającym osobowość twórcy biblioteki i tę osobowość formującym. Rozkwit oprawy książkowej szedł zawsze w parze z rozkwitem humanistyczno- bibliofilskiej kultury, która w połączeniu z doskonaleniem duchowym i dostatkiem środków materialnych stanowiła najdogodniejsze podłoże dla rozwoju renesansowej oprawy książkowej w Czechach i krajach sąsiednich. Wielkie znaczenie w tym procesie odgrywają wzajemne bodźce, utrzymywanie kontaktów literackich, wypożyczanie wzajemne książek, korespondencja, odwiedziny, podróże oraz inne kontakty podejmowane bez względu na granice krajów i państw.
Z analizy typograficznej i ze źródeł archiwalnych wynika, że droga, które introligatorstwo renesansowe dostało się do Czech, nie prowadzi bezpośrednio z Włoch, lecz wiedzie od sąsiadów wschodnich, idzie z Polski (gdzie od początku XVI w. rozwija się oprawa wczesnorenesansowa). Dopóki na Polskę nie oddziaływał bezpośrednio renesans włoski, zdaje się, że decydujący wpływ mogły tu mieć Węgry (gdzie już w drugiej połowie XV w. rozwija się oprawa wczesnorenesansowa). Kontakty Polski z Włochami, ale i Węgrów z Włochami, zwłaszcza z kurią papieską, były bardzo ścisłe. Renesans więc nie musiał iść z Włoch, przez Węgry i dopiero do Polski.
Genezy złoceń, które występują na oprawach wczesnorenesansowych w Polsce, na Śląsku i w Czechach najprawdopodobniej należy szukać we Włoszech (względnie na Węgrzech), nie jest jednak wykluczone, że Polska południowa (czy sam Kraków) przyjmowały technikę złocenia również od sąsiadów wschodnich. Podniety mogli tu dostarczyć Ormianie, którzy mieli warsztaty we Lwowie.
Gdy obserwujemy rozwój środkowoeuropejskiej oprawy z początku XVI w. pojawia się jako centrum tego stylu Kraków, do którego dołączają się ośrodki w Polsce południowej, na Śląsku, w Czechach, na Morawach i w Austrii, przy czym wspólnym źródłem wszelkich impulsów w tym kierunku są Włochy lub Węgry. W granicach tego terytorium, wytyczonego przez takie centra jak Kraków, Wrocław, Praga, Wiedeń i Buda, znajdujemy bowiem ulegający zmianom, a jednak wspólny typ dominantowej kompozycji włosko-węgierskiego charakteru. Spośród wielu czynników znaczną rolę odegrał fakt, że wymienione terytoria dostawały się pod władzę panujących z dynastii Jagiellonów, co ułatwiało kontakty polityczne i handlowe oraz umożliwiało swobodniejszą wymianę wartości kulturalnych i wędrówkę rzemieślników.

5. ZAKOŃCZENIE
Ponieważ czeski wczesnorenesansowy typ opraw książkowych pojawia się nagle, bez poprzedzającego ogniwa rozwoju, nasuwa się przypuszczenie, że źródeł stylu czeskiego opraw wczesnorenesansowych należy szukać w szerszym otoczeniu Czech. Z analizy typu tych opraw i badań porównawczych dotyczących introligatorskich prac zdobniczych wypływa odkrycie, że dla czeskich opraw wczesnorenesansowych najbliżej spokrewnione i pod względem typu najbliższe oprawom starszego typu znajdujemy w Polsce południowej. Polski udział w formowaniu czeskiej oprawy wczesnorenesansowej przy bliższym rozpatrzeniu okazuje się jako decydujący.


Post został pochwalony 0 razy
 
Zobacz profil autora
Powrót do góry  

  Forum www.inibradom.fora.pl Strona Główna -> Materiały -> POLSKI WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CZESKIEJ RENESANSOWEJ OPRAWY Wszystkie czasy w strefie EET (Europa)  
Strona 1 z 1  
Możesz pisać nowe tematy
Możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach

   
  
 Napisz nowy temat  Odpowiedz do tematu  



fora.pl - załóż własne forum dyskusyjne za darmo
Powered by phpBB © 2001-2003 phpBB Group
Theme created by Vjacheslav Trushkin
Regulamin