www.inibradom.fora.pl

Przemysław Kowalski

Historia ziemi ruskiej a dokładniej momentu zjednoczenia plemion ruskich sięga czasów IX wieku, kiedy to książęta z dynastii Rurykowiczów zjednoczyli plemiona ruskie na północy i południu. W drugiej połowie IX wieku władzę objął Włodzimierz Wielki. Szukał on skutecznego sposobu, aby móc zapanować nad ludem, pragnął panować z woli Boga. W 988 roku przyjął on chrzest w obrządku wschodnim, co zdecydowanie wpłynęło na wzmocnienie struktury wewnętrznej państwa oraz pozwoliło na ekspansje terytorialne. Za jego następcy Jarosława Mądrego doszło do podziałów terytorium, coraz większe znaczenie zaczęły odgrywać miasta, a najeźdźcy pustoszyli kraj. Jednym z groźniejszych najeźdźców byli Mongołowie, którzy utrzymali zwierzchnictwo nad Rusią.
Na początku XIII wieku na azjatyckich stepach powstało państwo mongolskie. Jego prastarą kolebką były ziemie stepowe i leśno stepowe rozciągające się w dorzeczu Selengi i Kerulenu, na wschód od Ałtaju i na północ od pustyni Gobi. Były to różne plemiona koczownicze, spośród których jedno nosiło nazwę „Mongoł” od którego to nazwa stała się generalną. Były to organizacje pasterskie, a rolnictwo prawie nie istniało. W jednym z plemion około roku 1162 przyszedł na świat przyszły zjednoczyciel i twórca jednego z potężniejszych imperiów Temudżyn. Potrafił on osiągnąć trwałą jedność, zmuszając wszystkich „Mongołów” do uznania jego władzy. Główną więzią i ostoją trwałości była przede wszystkich dobrze zorganizowana armia. Główny jej trzon stanowiła konnica, bardzo szybka i zwrotna. Idealnie potrafiła niespodziewanie atakować i udawać odwrót lub ucieczkę. Z takim oto wojskiem przystąpił Dżyngis-chan do zaborczych wypraw. Dowodził sam lub, mianował wodzów z własnej rodziny, synów bądź krewnych.. Armia była bez względna przetaczała się przez różne kraje nie oszczędzając nikogo i niszcząc wszystko co stanie im na drodze. W swych wyprawach dotarli nawet na Krym skąd było już niedaleko do ziem plemion połowieckich. Spowodowało to że Połowcy oraz Rusini zawarli pokój i zjednoczyli się przeciwko Mongołom. Do spotkania doszło w końcu maja 1223 nad Kałką. Armia mongolska rozbiła połączone siły, lecz ataku na Ruś nie było. Najeźdźcy skierowali się na północny wschód i podjęli próbę opanowania Bułgarów kamskich.
W roku 1227 umiera Temudżyn, zapoczątkował się wtedy podział imperium na odrębne dzielnice. Najstarszy syn Dżuczi, otrzymał dzielnicę zachodnią. (tzw. Złota Orda). Niestety umiera w tym samym roku, a zwierzchnictwo po nim przejmuje jego syn, który zasłyną w dziejach Europy jako Batu chan.
W końcu 1237 roku armia mongolska wtargnęła na terytorium księstwa riazańskiego. Było to pierwsze zetknięcie najeźdźców z Rusią i chociaż wiedziano jaka była ich polityka wojenna, to nadal łudzono się o pokojowym rozwiązaniu sprawy. Książe riazański Jerzy wysłał swojego syna do obozu wroga z bogatymi darami, niestety nikt go już nie zobaczył. W połowie grudnia Mongołowie oblegli Riazań. Po 5 dniach walk, opór został przełamany, a gród zdobyty.. W straszliwej rzezi zginęli wszyscy mieszkańcy wraz z księciem i całą jego rodziną. Gród został zniszczony doszczętnie. Podobny los spotkał inne miasta ziemi riazańskiej. Mongołowie skierowali się następnie do księstwa włodzimiersko-suzdalskiego zniszczyli Moskwę, Syzdal i Włodzimierz.
W grudniu 1240 roku nastąpił tragiczny koniec Kijowa, zrujnowanego po tragicznym oblężeniu. Dalej część wojsk z Batu chanem na czele ruszyła w kierunku Halicza, a potem na Węgry, druga część natomiast poszła na Włodzimierz Wołyński.
Ruś od tego momentu znalazła się pod zwierzchnictwem mongolskim, terytorialnie wchodząc w skład Złotej Ordy, która już wtedy ukształtowała się jako oddzielne państw, w sposób formalny uznając nadrzędną władzę wielkich Chanów. Niektóre księstwa ruskie po rozgromieniu przez Mongołów przestały istnieć, te natomiast, które się utrzymały nie były likwidowane, pozostawiając im ich własnych książąt i m. in. stan posiadania Cerkwi. Zwierzchnictwo mongolskie nad ziemiami ruskimi miało trwać około 240 lat. Batu chan, pierwszy określił zasady reżimu, wprowadzonego na Rusi, które potem kontynuowali jego następcy. Dla chanów rzeczą najważniejszą było utrzymanie ziem ruskich w całkowitym posłuszeństwie i ściąganie możliwie największych danin. Mongołowie nie posiadali na Rusi stałych garnizonów. Sami książęta ruscy ponosili odpowiedzialność za spokój i posłuszeństwo, a chan wysyłał ekspedycje karne. Dla zapewnienia sobie możliwości doraźnego działania formowano oddziały wojskowe z mieszkańców poszczególnych ziem, które znajdowały się w dyspozycji specjalnych urzędników chana tzw. Baskaków
Chanowie Złotej Ordy nie tylko pozostawili książętom ruskim wszystkie pozostałe kompetencje, ale także zgodzili się na utrzymanie tytułu wielkoksiążęcego, związanego z wielkim księstwem włodzimierskim i posiadaniem stołecznego miasta. Każdy książę jednak musiał osobiście przybyć do Saraju po tzw. jarłyk. Dokument zatwierdzający jego tytuł. Władcy Złotej Ordy maksymalnie wykorzystywali ten przywilej, przyznając jarłyki lub nie przyznając ich w zależności od sytuacji politycznej., otrzymywanych darów, różnych intryg i podszeptów, nawet kaprysów. Był to swoisty sposób „skłócenia” między sobą Rusinów oraz możliwość ich większego kontrolowania.. Bardzo charakterystyczną cechą panowania mongolskiego była tolerancja religijna. Cerkwie i klasztory nie płaciły daniny, zdobywcy nie mieszali się w ogóle do spraw wiary, potwierdzili stan posiadania i przywileje ruskich dostojników duchownych.
Następcą Jerzego był jego brat Iwan I Kalita, położył on największe zasługi umocnienia księstwa i zapoczątkował proces świadomego i konsekwentnego przyłączania ziem ruskich. Nie odstąpił jednak od całkowitej lojalności wobec Ordy i jak najlepszych stosunków z nią. Kalita dbał pieczołowicie o łaski chana i często jeździł do Saraju, osiągając niezależność jego posiadłości względem Tatarów. Dzięki temu rozwój księstwa moskiewskiego mógł przebiegać w możliwie najlepszych warunkach. Książę dbał o rozwój rolnictwa i rzemiosła, także o jak najlepsze warunki do wymiany handlowej, walcząc z wszelkiego rodzaju złoczyńcami i rozbójnikami. Zrobił wiele dla Moskwy np. kazał otoczyć posad moskiewski dębowymi ścianami oraz przeniósł doń stolice z Włodzimierza. W roku 1328 został wielkim księciem włodzimierskim
Po Kalicie wielkim księciem moskiewskim i włodzimierskim był jego syn Siemion Dumny. Dawał on sobie doskonale rade z trudnościami wewnętrznymi np. bez większego trudu przywiódł do posłuszeństwa niezadowolonych bojarów i potrafił także ułożyć się z braćmi, którzy bez zastrzeżeń uznali jego zwierzchnią władzę. W działalności politycznej kontynuował linie ojca, uznając całkowitą lojalność i posłuszeństwo wobec Ordy. W 1353 wybuchła zaraza na skutek której Siemion umarł. Władze po nim objął jego brat Iwan II wcześniejszy książę Zwienigrodu i Ruzy. Później otrzymał tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego. Starał się utrzymać jak najlepsze stosunki z Tatarami. Strzegł pilnie swojego stanowiska na Rusi, oraz tłumił próby rebelii bojarskich. Po jego 6 letnim panowaniu władzę przejął jego syn Dymitr zwany Dońskim. Złota Orda długo utrzymywała wielką siłę, lecz poszczególni chanowie zwłaszcza po Uzbeku byli słabymi politykami przyznając jarłyk to książętom moskiewskim, to twerskim. Czasy powoli się zmieniały i nie chciano respektować dekretów chana, gdy nie były poparte siłą.
Przejawy rozkładu w Ordzie zaczęły się uzewnętrzniać już niedługo po śmierci Uzbeka. W takiej sytuacji księstwo moskiewskie poczuło możliwość zrzucenia władzy chanów. Jeden z dowódców wojskowych Mamaj zorientował się, ze główne niebezpieczeństwo czai się w ciągle rosnących siłach moskiewskich, a co za tym idzie zmniejszył się wpływ danin z Rusi. Po dokonaniu odpowiednich przygotowań uderzył w 1373 r ze znacznymi siłami na księstwo riazańskie i je spustoszył. Po 5 latach powtórzył najazd jeszcze raz na większą skale, pustosząc także ziemię księstwa niżnonowogrodzkiego. Lecz to wszystko miało być dopiero początkiem przed atakami na Moskę
8 IX 1380 r doszło do bitwy na Kuligowym polu co doprowadziło później do wielkich zmian. W pierwszej fazie bitwy Tatarzy uzyskali przewagę, jednak po przybyciu posiłków nastąpił całkowity ich pogrom, a reszta nie dobitego wojska tatarskiego uciekła. Bitwa kulikowska upamiętniła się w dziejach jako jeden z najwspanialszych wyczynów oręża ruskiego, a książę Dymitr uzyskał przydomek „Doński”. Dla Rusi zwycięstwo na Kuligowym Polu stało się jednym z najważniejszych czynników w procesie konsolidowania się świadomości narodowej i zrozumieniu idei jedności ziem ruskich.
Na okres rządów Wasyla II przypadły bardzo intensywne starania Rzymu o realizację unii Kościoła zachodniego i wschodniego. Problem unii stawał się szczególnie aktualny w związku z sytuacją cesarstwa bizantyjskiego, które dla uzyskania pomocy z Zachodu gotowe było do ustępstw w sprawach dogmatów. Unię zawarto na soborze we Florencji w 1439r; Grecy uznawali zwierzchnictwo papieża i katolickie dogmaty, utrzymując natomiast styl swoich obrzędów. Zgoda nastąpiła po bardzo ostrych sporach jednak upadek Konstantynopola w 1453 roku zniweczył wszystkie plany, poza tym Ruś była prawosławna, nie chciała żadnej unii, odepchnęła zdecydowanie jej zwolenników a „łacinników” znienawidzono.
Stosunkowo bezpieczne położenie dzielnic północno wschodnich , roztropna i bardzo korzystna dla stosunków wewnętrznych polityka książąt, głównie moskiewskich, wzrost populacji, większa eksploatacja zasobów kopalnianych, to wszystko stanowiło przesłanki do zjednoczenia się ziem wielkoruskich. Dzięki warunkom geograficznym, pracowitości, wytrwałości i przedsiębiorczości Wielkorusów i mądremu postępowaniu swoich władców, Moskwa wyszła na czoło wszystkich miast ruskich, a księstwo moskiewskie uzyskało supremację polityczną na Rusi, stało się ośrodkiem myśli zjednoczeniowej i zjednoczeniowego czynu. Wielcy książęta moskiewscy potrafili wykorzystać współdziałanie z duchowieństwem i sprzyjającą im częścią bojarstwa. Duże znaczenie miała też polityka dynastyczna, zdecydowane zrzucenie zasady senioralnej i przejście do systemu dziedziczenia przez syna po ojcu. System bezpośredniego przekazywania dziedzictwa zapewniał władzy książęcej znacznie większą siłę niż w innych dzielnicach. Ze wzrostem ludności zwiększyła się liczba różnych osad, zagospodarowywano tereny puste lub lezące odłogiem, doskonalono system uprawy roli stosując na coraz większą skalę system trójpolowy.
Po Wasylu II władze objął po nim jego syn Iwan III. Był władcą utalentowanym i konsekwentnym w dążeniu do celu. Po ojcu otrzymał księstwo o powierzchni 430 tys km kwadratowych, a sam je jeszcze rozwinął do 2800 tys km kwadratowych To on zaprzestał płacenia danin Tatarom. W roku 1480 skończyło się ostatecznie i nieodwracalnie zwierzchnictwo Wielkiej Ordy nad Rusią. W 1487 Iwan III umocnił swoje wpływy w chanacie kazańskim. W tym samym roku zaczynają odpadać od Litwy księstwa „wierchowskie”, dwa lata później przyłączona do Moskwy zostaje ziemia wiacka. W roku 1492 wyprawił się w kierunku Wiaźmy i Smoleńska, w latach następnych zaczęli przechodzić na stronę moskiewską liczni książęta z ziemi czernichowskiej i siewierskiej.
Iwan III żenił się dwukrotnie. Pierwszą jego żoną była Maria, córka wielkiego księcia twerskiego Borysa, z tego małżeństwa urodził się syn Iwan Młody. Po owdowieniu ożenił się po raz drugi w 1472 z Zofią Paleolog, przedstawicielką ostatnich basileusów bizantyjskich. Nowe małżeństwo podniosło znacznie autorytet władzy wielkoksiążęcej na Rusi, i miało też duże znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Iwan zaczął się tytułować „z bożej łaski władcą całej Rusi”, czasem także używał tytułu cara: dwugłowy orzeł bizantyjski pojawił się na jego pieczęci. Ostatnia faza zjednoczenia ziem ruskich przypada na okres panowania następnego władcy Wasyla III. Małżeństwo zawierał dwukrotnie, ale długo nie mógł doczekać się dziedzica, którego dała mu dopiero druga żona Helena Glińska bratanica litewskiego wielmoży Michała Glińskiego. W 1510 roku włączona została do wielkiego księstwa moskiewskiego ziemia pskowska. Wysnuwała się teoria III Rzymu, który nigdy nie upadnie. Jedynym ośrodkiem prawdziwego chrześcijaństwa miała być Moskwa. Wasyl III walczył z Litwą na którą zorganizował 2 wyprawy. Podczas drugiej z nich , która odbyła się w latach 1512-1522 wojska Wasyla zdobyły Smoleńsk. Przyłączenie Riazania zamyka ostatnią fazę długich zabiegów zjednoczeniowych. Proces ten przeciągał się do roku 1523; utracił wówczas władzę ostatni książę. Wszystkie ziemie zamieszkane przez narodowość wielkoruska czyli rosyjską znalazły się pod panowaniem Wasyla III. Od tego czasu zaczyna się historia monarchii rosyjskiej
Po śmierci Wasyla III tron po nim objął małoletni Iwan IV. Regencję pełniła wówczas jego matka oraz rada regencyjna. Po śmierci matki zaczęły się ciągłe wali o władze między dwoma najbardziej wpływowymi rodami: Szujskich i Bielskich. W takich warunkach upłynał chłopięcy wiek iwana IV, nazwanego Groźnym. Od stycznia 1547 r datują się jego osobiste rządy, które zapoczątkował oficjalny i bardzo uroczysty akt koronacji na cara. W tym samym roku władca Rosji ożenił się z Anastazją, z rodu bojarskich Zacharjinów. Było to jego pierwsze małżeństwo, później miał jeszcze 6 żon tym samym bijąc rekord Henryka VIII. Pierwszego syna Groźny sam zabił podczas sprzeczki w porywie gniewu. Ponad dziesięć lat Ivan IV sprawował swoją władze przy pomocy kilku dobranych doradców, rozsądnych, pracowitych i ożywionych duchem reform, które objęły różne sfery działalności, administracyjnej, prawnej i sadowej, wojskowej a także cerkiewnej. Doradcy Iwana tworzyli tzw. Radę Wybraną. Wszystkie wprowadzane reformy miały tendencje centralistyczne i antybojarskie. Postulaty wzmocnienia władzy panującego kosztem bojarstwa, utworzenie stałego wojska i zlikwidowanie chanatu kazańskiego w celu odsunięcia zagrożeń od strony wschodniej. Prace nad wprowadzeniem w życie tych postulatów zaczęły się bardzo szybko bo już w 1549 zwołany został Sobór Ziemski. Głównym jego dziełem był ułożony w 1550 r nowy kodeks praw oraz modernizacja sądownictwa, która to znacznie ograniczyła samowolę namiestników. Administracja terenowa i sądownictwo przechodziły na wybieranych przez miejscową ludność urzędników, którym zalecano szybkie i sprawiedliwe rozstrzyganie spraw. W 1551 zunifikowano obrzędy cerkiewne, oraz wysunięto postulaty w kierunki duchowieństwa. Zmieniono także system pobierania podatków, niestety jeszcze bardziej niekorzystny zwłaszcza dla chłopów oraz zmodernizowano armie. Służba wojskowa stawała się obowiązkiem każdego mężczyzny, który był zdolny do noszenia broni. Nie ustanowiono przedziału wiekowego. Ten który nie stawił się w armii jego dobra były natychmiast konfiskowane.
Wraz z rozwojem reform, jednocześnie postępowały działania o charakterze ekspansyjnym, co doprowadziło do zerwania uzależnienia z chanatem kazańskim w 1521 roku, a w roku 1556 został przyłączony chanat astrachański. Po 10 latach rządów Iwana IV Rosja sięgnęła swoim terytorium poza Wołgę. Nowe terytoria bardzo rozległe i urodzajne, odznaczały się bardzo słabą gęstością zaludnienia, toteż zaczęto tam kierować osadników z centralnych obszarów państwa.
W latach 1565-1572 nastąpił okres zwany oprycznicą. Oprycznice należy rozpatrywać jako instytucję, która miała umożliwić Iwanowi radykalne rozprawienie się z bojarstwem, w sensie fizycznym ale także stosunków własnościowych. Wprowadzeniu w życie tego nowego systemu towarzyszyły potworne okrucieństwa. Iwan chciał większej władzy, którą uniemożliwiali mu bojarzy. Dlatego posunął się do chytrej sztuczki, polegającej na „zrezygnowaniu” z tronu. I tak w grudniu 1564 r car nagle opuścił Moskwę wraz z rodziną i dobytkiem przenosząc się do Aleksandrowskiej Słobody. Oskarżył bojarów o zdradę nadużycia i uchylanie się od obowiązków wojskowych, a duchowieństwo o sprzyjanie bojarom, zapowiadając że w ten sposób nie może dalej rządzić i zrzeka się tronu. Niebawem wybrała się do niego delegacja prosząc go o powrót. Zamierzenie się udało. Iwan zgodził się wrócić pod warunkiem zwiększenia władzy i karania nieposłusznych. Zasadnicza zmiana polegała na utworzeniu odrębnego dworu i wojska, które nazwano oprycznicą. Tan nowa instytucja składała się z kilku tysięcy osób, wybranych głównie spośród ludzi służebnych. Składali oni carowi przysięgę na bezwzględną wierność, nosili czarne uniformy i jeździli na czarnych koniach, z oznakami na czerpaku symbolizującymi ich wierność i działalność. W okresie oprycznicy wymordowano setki rodzin bojarskich, stosując najwymyślniejsze tortury, razem z żonami, dziećmi i służbą. Zagłada spotkała tysiące rodzin chłopskich, masakrowanych bezlitośnie podczas akcji wysiedlenia bojarów. Szaleństwa opryczników zrujnowały znaczne obszary kraju, zwłaszcza gospodarstwa chłopskie oraz osłabiły siłę wojskową kraju. Rezultatem oprycznicy był także znaczny wzrost ucisku pańszczyźnianego i umocnienie się poddaństwa.
Iwan Groźny umarł w 1584 roku. Rozpoczęły się rządy Fiodora I. Dużo czasu spędzał on na modlitwach, lubił pielgrzymować do klasztorów , które wzbogacał szczodrymi darami. Był on ostatnim przedstawicielem dynastii Rurykowiczów na tronie rosyjskim Po jego śmierci Rosja po raz pierwszy stanęła z problemem wyboru następnego władcy.W tym okresie nastepowały liczne walki o tron m.in. pojawił się Dymitr, dawno zaginiony syn Iwana IV, popierany przez władcę polskiego. Jednak szybko go zdemaskowano i obalono.
W roku 1645 władca Rosji został Aleksy. Car objął rządy w wieku 16 lat, był bardzo pobożny, dbał o splendor swego dworu, lecz nie radził sobie w sprawach gospodarczych. Przyznawał ulgi handlowe szybko bogacącym się kupcom i bojarom, oraz przywileje dla duchowieństwa. Zaś z drugiej strony, wydany przez niego, kodeks sądowy wprowadził ostre kary za najmniejsze przestępstwa, a chłopi w pełni podporządkowani zostali i uzależnieni od feudalnych właścicieli ziemskich. Natomiast dla ludności miejskiej bardzo uciążliwe było podwyższenie podatku od soli. W rezultacie doszło do szerokich wystąpień chłopstwa i miast przeciwko bojarom i władzom państwowym. Największe konsekwencje miał tzw. "bunt solny" w miastach i car musiał wycofać się z części swych decyzji. Po Aleksym tron przypadł jego synowi Fiodorowi III. Naturalna koleją rzeczy powinien był po nim być jego brat Syn Aleksego Iwan. Jednak wybuchł konflikt między obiema rywalizującymi wtedy rodzinami Miłosławskich oraz Naryszników , których to prezentowała caryca-wdowa wraz z synem Piotrem. Ferment formacji strzeleckich dawał się wtedy wyraźnie odczuć już w ostatnim okresie rządów Fiodora III, kiedy jeszcze wcale nie wchodziła w grę sprawa następcy tronu. Po jego śmierci powołano na tron Iwana oraz Piotra. Rosja miała dwóch carów z czego kolejność pierwszego otrzymał Iwan z racji tego iż był starszy. Na czoło wydarzeń wysunęła się wtedy córka Aleksego Zofia. Za jej głównie sprawa ferment w oddziałach strzeleckich rósł z dnia na dzień, doszedł on do zenitu, gdy rozpuszczono pogłoskę że Naryszkowie zabili carewicza Iwana. 15 V 1682, strzelcy wtargnęli na Kreml, domagając się wydania zabójców. Zaczęły się wtedy dni grozy a Moskwa spłynęła krwią. Oficjalnie władze sprawowali dwaj bracia jednak nieoficjalnie sprawowała ją Zofia. Podczas audiencji mali carowie zasiadali na specjalni skonstruowanym tronie, a za ścianą siedziała Zofia wydając im polecania. W okresie regencji Zofii w 1684potwierdzono jeszcze raz warunki traktatu pokojowego w Kardas, zapewniając sobie dzięki temu bezpieczeństwo od strony Szwecji oraz podpisanie tzw. „wiecznego pokoju” z Polską. Jednak regencja była dla niej nie dość satysfakcjonująca i postanowiła przeprowadzić zamach stanu. Jednak ktoś uprzedził Piotra o ataku. Piotr zdołał uciec. Wbrew oczekiwaniom Zofii młody władca zaczął zdobywać coraz więcej sojuszników. Od Zofii odwracali się wszyscy, nawet strzelcy na których niegdyś mogła polegać, teraz przeszli na stronę Piotra. Po tak niepomyślnych obrotach spraw, Zofia musiał osiąść w klasztorze.
W 1689 r., samodzielne rządy objął Piotr I. Otrzymał staranne wykształcenie, , interesowały go szczególnie zagadnienia wojskowe i techniczne. Był pierwszym z carów rosyjskich, który podróżował za granicę. Odwiedził wówczas kraje Rzeszy, Holandię oraz Anglię, spotkał się z wieloma monarchami europejskimi, poznał stosunki społeczne krajów zachodnioeuropejskich, ich osiągnięcia techniczne, organizację społeczeństwa. Po powrocie do kraju na skutek informacji o buncie strzelców Piotr zaczął wprowadzać w życie różnego rodzaju reformy, mające na celu „Europeizację” Rosji.Wprowadzane na przestrzeni wielu lat reformy dotyczyły wojska, administracji i gospodarki państwa, a także oświaty, kultury i cerkwi.
Do reform Piotra pierwszego należą:
· Zmiany w zakresie obyczajowości. Bojarzy zostali przymuszeni do skrócenia szat i ogolenia bród, brody mogli nosić tylko duchowni, chłopi i kupcy, Zaprowadzono naukę tańców zachodnich, wprowadzono palenie tytoniu itp.
· Reforma armii, przez coroczny obowiązkowy pobór do służby stałej w regularnej armii.
· Szkoły kadetów, gdzie młodzi szlachcice zdobywali szlify oficerskie.
· Nowy podział administracyjny, dzieląc kraj na gubernie, prowincje i dystrykty, a także zmiany w systemie zarządzania miastami, tworząc magistraty z burmistrzami na czele.
· Na czele nowych urzędów umieszczał podległych sobie ludzi,
· 16 V 1703 zbudował nową stolicę - Sankt Petersburg. Od 1712 jako stolica.
· Rozwój manufaktur i handlu,
· Zorganizował sieć szkół świeckich na poziomie elementarnym.
· Utworzył Akademię Nauk.
· Wprowadził kalendarz juliański
· Zreformował też dotychczasowy alfabet – cyrylicę, tworząc w ten sposób nowe pismo - grażdankę.
· Podporządkował też państwu cerkiew prawosławną,
Piotr I nie skupiał się wyłącznie na reformowaniu swojego kraju, prowadził także bujną politykę zagraniczną np.:
· Głównym celem, było zdobycie dostępu Rosji do ciepłych mórz, to jest do Bałtyku i Morza Czarnego. Już w 1696 r. urządził wyprawę wojenną przeciwko Turcji i zdobył port-twierdzę Azów
· W 1700 r. Rosja wzięła udział w III wojnie północnej (1700-1721), w ramach koalicji antyszwedzkiej, w skład której wchodziły też Dania, Prusy, Rzeczpospolita (od 1704) i Saksonia. W tym okresie Piotr I zadbał zwłaszcza o rozbudowę i unowocześnienie artylerii, niwelując dotychczasową przewagę Szwedów w tym względzie. Trzecia wojna północna zakończyła się w 1721 r. pokojem w Nystad.
W roku 1722 Piotr wydał ustawę, na mocy której każdy imperator miał prawo wybrać swojego następcę, niestety nie dane było mu z niej skorzystać, gdyż na początku 1725 roku umarł na skutek silnego przeziębienia.